Clase 6: Curso de Quechua Básico

Solución a los ejercicios de la clase anterior

Oración:

Ñuqa masiypa wasinpim puñuchkani

SujetoObjetoVerbo
Yocasadormir
Ñuqawasipuñuy

Yo estoy durmiendo en su casa de mi amigo(a).

Oración:

Ñuqanchik wasinchikmanmi kutichkanchik

SujetoObjetoVerbo
Nosotroscasaregresar
Ñuqanchikwasikutiy

Nosotros estamos volviendo a nuestra casa.

YUYARISUN (Recordando): SUFIJO LOCATIVO -pi (en)

Nos señala la ubicación en tiempo y espacio.

VerboOración
tusuy bailar 1
Tusuy (bailar)
Kunan punchawpim ñuqa tusuchkani
(El día de hoy yo estoy bailando)
mayu rio
Mayu (río)
Mayupim kachkani
(Estoy en el río)

Recordando: Los números en Quechua (YUPAYTA YACHASUN)

👉 Vea primero: Los números del 1 al 10

NúmeroTraducciónNúmeroTraducción
10CHUNKA
(decena)
1000,000HUNU
(unidad de millón)
100PACHAK
(centena)
1000,000,000LLUNA
(billón)
1000WARANQA
(unidad de millar)
1000,000,000,000QULQAN
(trillón)

Los números del 11 para arriba, irán acompañados de dos tipos de sufijos:

-yuq = Se añade si el número termina en vocal (v)
-niyuq = Se añade si el número termina en consonante (c)

NúmeroTranscripciónNúmeroTranscripción
10Chunka20Iskay chunka
11Chunka hukniyuq21Iskay chunka hukniyuq
12Chunka iskayniyuq22Iskay chunka iskayniyuq
13Chunka kimsayuq23Iskay chunka kimsayuq
14Chunka tawayuq24Iskay chunka tawayuq
15Chunka pichqayuq25Iskay chunka pichqayuq
16Chunka suqtayuq26Iskay chunka suqtayuq
17Chunka qanchisniyuq27Iskay chunka qanchisniyuq
18Chunka pusaqniyuq28Iskay chunka pusaqniyuq
19Chunka isqunniyuq29Iskay chunka isqunniyuq
NúmeroTranscripciónNúmeroTranscripción
30Kimsa chunka70Qanchis chunka
40Tawa chunka80Pusaq chunka
50Pichqa chunka90Isqun chunka
60Suqta chunka100Pachak

856
pusaq pachak pichqa chunka suqtayuq
ochocientos cincuenta y seis

8 093
Pusaq waranqa isqun chunka kimsayuq
ocho mil noventa y tres

9 614
Isqun waranqa suqta pachak chunka tawayuq
nueve mil seiscientos catorce

2 831
Iskay waranqa pusaq pachak kimsa chunka hukniyuq
dos mil ochocientos treinta y uno

10 207
Chunka waranqa iskay pachak qanchisniyuq
diez mil doscientos siete

89 645
Pusaq chunka isqun waranqa suqta pachak tawa chunka pichqayuq
ochenta y nueve mil seiscientos cuarenta y cinco

403 113
Tawa pachak kimsa waranqa pachak chunka kimsayuq
cuatrocientos tres mil ciento trece

987 564
Isqun pachak pusaq chunka qanchis waranqa pichqa pachak suqta chunka tawayuq
novecientos ochenta y siete mil quinientos sesenta y cuatro

Sufijos interrogativos: -taq / -chu

-taq-chu
Para preguntas abiertasPara preguntas cerradas
Pitaq? (¿Quién?)
Maytataq? (¿A dónde?)
Mayqintaq? (¿Cuál?)
Se responde únicamente con
Arí (sí) / Mana (no)

SUFIJO: -chu

Oraciones interrogativas: Sólo para preguntas cerradas que se respondan con Arí (Sí) / Mana (No)
Isabelchu payqa?
(¿Ella es Isabel?)

Negación: Se usa el Mana (No), añadida del validador -m
Manam munanichu.
(No quiero)

Oraciones prohibitivas: Usando la palabra ‘Ama’ al principio de la oración.
Ama illaychu
(No viajes)

lluqsinkichu vas a saliryanuy cocinar 1
Lluqsinkichu?
(¿Vas a salir?)
Yanuyta munankichu?
(¿Quieres cocinar?)
Arí, lluqsisaqmi
(Sí, voy a salir)
Arí, yanuyta munanim
(Sí, quiero cocinar)
Manam lluqsisaqchu
(No voy a salir)
Manam Yanuyta munanichu
(No quiero cocinar)
anaarequipa
Anachu kanki?
(¿Eres Ana?)
Arequipamantachu kanki?
(¿Eres de Arequipa?)
Arí, Anam kani
(Sí, soy Ana)
Arí, Arequimantam kani
(Sí, soy de Arequipa)
Manam Anachu kani
(No soy Ana)
Manam Arequimantachu kani
(No soy de Arequipa)
qatuy mercado 1llaqtay pueblo
Qatuman rinkichu?
(¿Irás al mercado?)
Llaqtaykipichu kachkanki?
(¿Estás en tu pueblo?)
Arí, qatumanmi risaq
(Sí, iré al mercado)
Arí llaqtaypim kachkani
(Sí, estoy en mi pueblo)
Manam qatuman risaqchu
(No iré al mercado)
Manam llaqtaypichu kachkani
(No estoy en mi pueblo)
wasi casayupay contar
Kay wasi qampachu?
(¿Esta casa es de ti?)
Yupayta yachankichu?
(¿Sabes contar?)
Arí, kay wasiqa ñuqapam
(Sí, esta casa es de mí)
Arí, yupayta yachanim
(Sí, sé contar)
Kay wasiqa manam ñuqapachu
(Esta casa no es de mí)
Manam yupayta yachanichu
(No sé contar)

SUFIJO: -chu, Prohibitivos

Ama rimaychu
(No hables)
Ama qunqankichu
(No te olvides)
Ama puñunkichu
(No te duermas)
Ama samaychu
(No descanses)
Ama lluqsiychu
(No salgas)
Ama chinkankichu
(No te pierdas)
Ama tiyankichu
(No te sientes)
Ama pukllaychu
(No juegues)
Ama tarpuychu
(No siembres)
Ama takaychu
(No golpees)
Ama chaskiychu
(No recibas)

SUFIJOKUNATA HUÑUSUN (Unamos los sufijos)

gregorio quechua

Ima punchawtaq kunan?
¿Qué día es hoy?

aleja quechua

Kunanqa chunka hukniyuq punchaw, junio killam
Hoy es 11 de Junio

gregorio quechua

Kunanchu punchawniyki / santuyki?
¿Hoy es tu cumpleaños?

aleja quechua

Manam kunanchu
No es hoy

gregorio quechua

Haykaptaq punchawniyki / santuyki?
¿Cuándo es tu cumpleaños?

aleja quechua

Chunka punchaw, julio killapim
El día 10, en el mes de Julio

gregorio quechua

Haykataq watayki / Hayka watayuqtaq kanki?
¿Cuánto es tu edad? / ¿Cuántos años tienes?

aleja quechua

Kimsa chunka suqtayuq kachkanim
Tengo 36
Kimsa chunka suqtayuq wataymi
Mi edad es 36

VOCABULARIO YACHASUN (Aprendamos vocabulario)

VerboTraducción
PichayBarrer
KuchuyCortar
PakiyRomper
RakiySeparar
TukuyAcabar; Terminar
PukuySoplar
UywayCriar; Cuidar
AtiyPoder
PawayVolar
ChinkayPerder, Extraviar
SustantivoTraducción
HampatuSapo
KayraRana
SaraMaíz
SachaÁrbol
SapiRaíz
KulluTronco
ChapraRama
RapiHoja
Tika (Q. Collao) / Wayta (Q. Chanka)Flor
RuruFruta

RUWANAPAQ (Ejercicios)

  1. Con todo lo aprendido en clase, modifica tu diálogo ya creado.
  2. Escribe los siguientes números en quechua:
15856985476 560
53197589 645209
1008093987 5641900

TAPUYKUNA (Cuestionario)

Cuestionario de la Clase 6

TAPUYKUNA
(Preguntas)

Haz click en el botón inferior para comenzar

Vídeo de la Clase

Recursos

👉 Presentación de la Clase: Descargar
👉 Instructivo de la Clase: Descargar